«ЛУЧ» БАҒДАРЛАМАЛЫҚ-ТЕХНИКАЛЫҚ КЕШЕНІ

Тарату желілері объектілерін диспетчерлік және технологиялық басқару міндеттерінің кешенін шешуге арналған. «ЛУЧ» БТК жаңадан салынып жатқан, сондай-ақ қайта жаңғыртылып жатқан қосалқы станцияларда ТП АБЖ салу үшін қолданылады.

«ЛУЧ» БАҒДАРЛАМАЛЫҚ-ТЕХНИКАЛЫҚ КЕШЕНІ

Тарату желілері объектілерін диспетчерлік және технологиялық басқару міндеттерінің кешенін шешуге арналған. «ЛУЧ» БТК жаңадан салынып жатқан, сондай-ақ қайта жаңғыртылып жатқан қосалқы станцияларда ТП АБЖ салу үшін қолданылады.

КЕШЕННІҢ ТАҒАЙЫНДАЛУЫ

«ЛУЧ» БТК келесі бағыттар бойынша тарату желілері объектілерін диспетчерлік және технологиялық басқару міндеттерінің кешенін шешуге арналған:
·         технологиялық параметрлердің ағымдағы жай-күйін және энергия объектілерінің коммутациялық аппараттарының жай-күйін мониторингтеу;
·         энергия объектілерінің жабдығын қашықтықтан басқару;
·         апаттық оқиғаларды тіркеу;
·         операциялық блоктау;
·         РЗА құрылғыларын бақылау;
·         электр энергиясының сапасын бақылау және басқару;
·         деректерді берудің стандартты хаттамалары бойынша сыртқы жүйелермен және басқару деңгейлерімен деректер алмасу;
·         жедел және қызмет көрсету персоналымен ақпараттық өзара іс-қимыл.
 Таратылған автоматтандырылған жүйелерді құру үшін «ЛУЧ» БТК-ін пайдалану келесілерге мүмкіндік береді:
·         жабдықты кез-келген басқа бағдарламалық кешендерге, контроллерлерге және автоматтандырылған жүйелерге біріктіру мүмкіндігімен бір құрылғыда және жүйеде максималды функцияларды алу;
·         функциялардың барынша көп көлемін қамтамасыз ететін жабдықты пайдалану есебінен энергия объектілерінің АБЖ ТП құруға арналған шығындарды төмендету;
·         электржелілік кешен жүйелеріне қойылатын әлемдік талаптарға жауап беретін автоматтандырылған жүйелер құру («цифрлық ЕАА» технологияларын пайдалану).
·         «ЛУЧ» БТК жаңадан салынып жатқан, сондай-ақ қайта жаңғыртылып жатқан қосалқы станцияларда АБЖ ТП салу үшін қолданылады.

КЕШЕННІҢ ҚҰРАМЫ

«ЛУЧ» БТК құрамына келесі құралдар қосылған:
·         бастамашыл ақпаратты анықтауға, ақылды құрылғылардан деректерді жинауға, ақпаратты уақыт бойынша байланыстыра отырып сақтауға, контроллердің жұмысына әсер ететін оқиғалар журналын жүргізуге және ақпаратты байланыс арналары арқылы беруге арналған МИР КТ-51М контроллерлері;
·         МЭК 60870-101/МЭК 60870-104/МЭК 61850-8-1 деректерді берудің стандартты хаттамалары бойынша сыртқы СПИ-мен деректермен алмасуға арналған коммуникациялық МИР КТ-51 М А контроллері;
·         электр желісінің параметрлерін, электр энергиясының сапа көрсеткіштерін, осциллографтауды, телесигнализация және телебасқару функцияларын орындауға арналған көпфункционалды КПР-01М өлшеу құрылғылары;
·         электр желісінің параметрлерін өлшеуге және бақылауға, телесигнализация және телебасқару функцияларын орындауға арналған көпфункционалды КПР-01М А өлшеу құрылғысы;
·         дискретті сигналдарды жинауға және өңдеуге және дискретті басқару командаларын беруге арналған МИР МВ-01 енгізу-шығару модульдері.

«ЛУЧ» БТК архитектурасы келесі функционалдық модульдерді қамтиды:

·         қосалқы станция (орталық) контроллері (әртүрлі ақылды құрылғылар мен дискретті және аналогтық сигнал датчиктерінен деректерді жинау және беру үшін қажетті байланыс интерфейстері бар өнеркәсіптік контроллер);
·         көп функциялы өлшеу құралдары;
·         дискретті және аналогтық сигналдардың енгізу/шығару модульдері;
·         SCADA МИР бағдарламалық жасақтамасы - телеметрия деректерін жинау және көрсету жүйелерінің адам-машина интерфейсін құруға арналған деректерді жинау және басқарудың жоғары деңгейлі жүйесі.
·         Объектінің типі мен сипаттамаларына байланысты «ЛУЧ» ӨТК құрамындағы қосалқы станция контроллерінің, МИП және енгізу-шығару модульдерінің функциялары келесіні орындайды:

·         қосалқы станция контроллері: МИР КТ-51М контроллері, КПР-01М құрылғысы;
·         көп функциялы өлшеу аспаптары: КПР-01М құрылғысы, КПР-01М А құрылғысы;
·         дискретті және аналогты сигналдардың енгізу/шығару модульдері: КПР-01М құрылғысы, КПР-01М А құрылғысы, МИР МВ-01 енгізу-шығару модульдері, МИР КТ-51М контроллерінің функционалдық модульдері.

«ЛУЧ» БТК-НІҢ НЕГІЗГІ ФУНКЦИЯЛАРЫ:

Өлшеу функциясы

Электр энергиясын, электр энергиясы сапасының параметрлерін (токтар, фазалық және желілік кернеулер, қуат, желі жиілігі) және желі параметрлерінің қолданыстағы мәндерін үздіксіз өлшеуді қамтамасыз етеді.

Аналогтық және дискретті параметрлердің мәндерін жинау функциясы.

Бастапқы ақпарат көздерінен аналогтық сигналдарды жинауды қамтамасыз етеді:
·         номиналды мәні 1 А және 5 А айнымалы ток;
·         номиналды мәні 57,7/100 В және 230/400 В айнымалы ток кернеуі;
·         4-тен 20 мА-ға дейінгі тұрақты ток (аналогтық ток циклі) және МЕМСТ 26.011-80 сәйкес тұрақты кернеу 0-ден 10 В).
·         Аналогты және дискретті сигнал параметрлерінің мәндері МЕМСТ Р МЭК 870-3-93 талаптарына сәйкес келеді.
·         «ЛУЧ» БТК МЭК 870-5-101, МЭК 870-5-103, МЭК 870-5-104 деректерді берудің стандартты хаттамаларын пайдалана отырып, сандық байланыс арналары арқылы энергия объектілерінің жекелеген жүйелерінен (РЗА жүйелері, ТАСУТП және т. б.) параметрлердің аналогтық және дискретті мәндерін жинау мүмкіндігін қамтамасыз етеді.

Параметрлерді бақылау және оқиғалардың қалыптасуы

Жұмыс істеу процесінде аналогты және дискретті параметрлердің мәндерін бақылауды және келесі жағдайларда оқиғалардың қалыптасуын қамтамасыз етеді:

·         өлшенген аналогтық параметрлердің рұқсат етілген мәндердің берілген аралығынан шығуы және қалыпты мәнге оралуы;
·         дискретті параметр мәнінің өзгеруі (коммутациялық аппаратура жағдайының өзгеруі (ажыратқыштар, айырғыштар, жерге тұйықтау пышақтары және т. б.));
·         аналогтық және дискретті параметрлер мәндерінің сапа атрибуттарын өзгерту;
·         қорғаныстың, авариялық-ескерту сигнализациясының іске қосылуы;
·         зарядтау құралдарының жағдайы;
·         контроллерден ақпарат алудың жүйелілігі;
·         рұқсатсыз кіру әрекеттері;
·         байланыс арналарының жағдайы;
·         жабдықтың қоректенуін өшіру және қалпына келтіру.
Өлшенетін параметрлер аралықтарының рұқсат етілген шамалары техникалық құралдарды және кешеннің жоғарғы деңгейінің серверлік бөлігінің БҚ бойынша параметрлеу кезінде белгіленеді.

БҚ оқиға түрін орнату мүмкіндігін қамтамасыз етеді:
·         ескерту - параметр мәнінің рұқсат етілген шектерде ауытқуы;
·         апаттық - рұқсат етілген мәндерден тыс параметр мәнінің шығысы.
·         «ЛУЧ» БТК тиісті үлгідегі оқиғаларды белгілей отырып, ұқсас параметрлердің мәндерін (екі ескерту және екі авариялық) бақылау үшін кемінде төрт шек қалыптастыруды қамтамасыз етеді.

Апаттық оқиғаларды тіркеу функциясы


«ЛУЧ» БТК КПР-01М құрылғыларын пайдалану есебінен осциллограммаларды жазу мүмкіндігін қамтамасыз етеді.
КПР-01М құрылғылары осциллографтаудың екі түрін қамтамасыз етеді:
·         сигнал пішінін, токтар мен кернеулердің лездік мәндерін осциллографиялау;
·         айналмалы, СКЗ токтар мен кернеулерді осциллографиялау.
·         Сигнал нысанын осциллографиялау, әдетте, тез ағатын (секунд) авариялық процестерді талдау қажет болған кезде, конвертті осциллографиялау – баяу жүретін (ондаған секунд) процестер үшін (мысалы, қозғалтқышты іске қосу) қолданылады.

Токтар мен кернеулердің мәндерімен қатар, осциллограммалардың түріне қарамастан, ТС кіріс арналарының күйі жазылады.
Осциллограммалар COMTRADE IEC 60255-24-2001 форматында сақталады.
  
Басқару функциясы

«ЛУЧ» БТК энергия объектілердің коммутациялық аппаратурасының атқарушы механизмдерін (ажыратқыштар, жетектер, қозғалтқыштар, сорғылар, кернеу мен реактивті қуатты реттеу құрылғылары және т. б.) басқару мүмкіндігін қамтамасыз етеді:

·         басқарудың жоғарғы деңгейіндегі телебасқару командалары бойынша (диспетчерлік орталықтар);
·         АЖО, оператордың сыртқы панелі немесе басқару кілттері бар энергия объектісі персоналының командалары бойынша.
Оперативті блоктау (деректерді бағдарламалық өңдеу)

«ЛУЧ» БТК КПР-01М құрылғысында МЭК 61850-8 алмасу хаттамасын іске асыру есебінен энергия объектілерінің коммутациялық аппаратурасының атқарушы механизмдерін басқару кезінде қауіпсіздікті жедел бұғаттау (логикалық) іске асыру үшін деректерді өңдеу бағдарламасын енгізу және орындау мүмкіндігін қамтамасыз етеді.
«ЛУЧ» БТК басқару тізбектерінің схемаларына басқаруға рұқсат беру командасын қалыптастыра отырып, бағдарламалық (басқару тізбектеріне әсер етпей) және аппараттық (коммутациялық аппаратураның басқару тізбектеріне әсер ете отырып) жедел бұғаттауларды орындауға мүмкіндік береді.
«ЛУЧ» БТК жедел бұғаттау жүйесін іске асырудың екі нұсқасын қамтамасыз етеді:
·         таратылған оперативті бұғаттау (оперативті бұғаттау алгоритмдері әр қосымшаның КПР-01М құрылғысы үшін жеке орнатылады);
·         деректердің үлкен көлемі бар объектілер үшін орталықтандырылған оперативті бұғаттау (оперативті бұғаттау функциясы мамандандырылған шкафта орнатылған КПР-01М жеке құрылғыларына шығарылады).

Энергия объектілерінің оқшауланған жүйелерімен және басқарудың жоғары деңгейлерімен мәліметтер алмасу функциясы

«ЛУЧ» БТК физикалық деңгейдегі интерфейстерді қолдана отырып, энергия объектісі деңгейінде оқшауланған жүйелермен мәліметтер алмасу мүмкіндігін қамтамасыз етеді:
·         IEEE 802.3 тобының стандартындағы Ethernet («бұралған жұп» немесе оптикалық талшық) ;
·         ANSI TIA/EIA-485-A:1998 стандартындағы RS-485.
«ЛУЧ» БТК энергия объектісі деңгейінде оқшауланған жүйелермен (телесигнализация, өлшеу, осциллограммалар деректерін жинау, басқару командаларын беру, тағайыншамаларды өзгерту), сондай-ақ деректерді берудің стандартты хаттамаларын пайдалана отырып, басқарудың жоғары тұрған деңгейлерімен ақпарат алмасу мүмкіндігін қамтамасыз етеді:
·         МЕМСТ Р МЭК 60870-5-101 (бақылау станциясы);
·         МЕМСТ Р МЭК 60870-5-103 (бақылау станциясы);
·         МЕМСТ Р МЭК 60870-5-104 (бақылау станциясы);
·         МЭК 61850-8 сәйкес «цифрлық қосалқы станция» хаттамасы.
«ЛУЧ» БТК оларды резервтей отырып, үш тәуелсіз байланыс арналары бойынша басқарудың үш деңгейімен бір мезгілде және әрбір басқару деңгейі үшін параметрлер мен командалардың жеке іріктемесін қалыптастыру мүмкіндігімен МЭК 60870-5-101 және/немесе МЭК 60870-5-104 хаттамаларын пайдалана отырып ақпарат алмасу мүмкіндігін қамтамасыз етеді.
«ЛУЧ» БТК басқарудың әртүрлі деңгейлерінен объектілерді басқару мүмкіндігін болдырмайтын бағдарламалық бұғаттауды қамтамасыз етеді.
Байланыс болмаған жағдайда кешен аналогтық параметрлердің соңғы мәндері кемінде 1000 және дискретті параметрлер мен оқиғалардың соңғы мәндері 1000 көлемінде басқарудың жоғарғы деңгейлеріне берілетін ақпаратты уақытша сақтауды қамтамасыз етеді.

РЗА құрылғыларының мониторингі
  
«ЛУЧ» БТК мынадай шешімдер есебінен РЗА құрылғыларының мониторингін қамтамасыз етеді (объектіде МЭК 61850 қолдауымен РЗА терминалдары болмаған жағдайда):
·         КПР-01М құрылғылары арқылы энергия объектілеріндегі қолданыстағы РЗА құрылғыларын МЭК 61850 қосалқы станция шинасына интеграциялау;
·         КПР-01М құрылғылары зауыттық алмасу хаттамалары бойынша РЗА құрылғыларының уақытын үндестіреді;
·         КПР-01 құрылғыларында туннельдеу функциясын қолдау (РЗА құрылғысына дейін тікелей байланыс арнасын ұйымдастыру) РЗА құрылғысының конфигурациясын объектіге шықпастан ауыстыруды, осциллограммаларды оқу және қорғанысты енгізу/шығару мүмкіндігін қамтамасыз етеді.

Ақпаратты енгізу және көрсету функциясы

«ЛУЧ» БТК пайдаланушының АЖО-нына ағымдағы, жедел (коммутациялық модульдердің авариялық ажыратылуы туралы хабарлама) және пайдаланушылардың ақпаратқа қол жеткізу деңгейіне сәйкес көрсеткіштер, схемалар мен графиктер түріндегі ретроспективті ақпаратты шығаруды қамтамасыз етеді. Штаттан тыс жағдайлардың туындағаны туралы хабарламалар АЖО мониторының экранына автоматты режимінде шығарылады.

Ақпаратты сақтау функциясы

«ЛУЧ» БТК өлшеу ақпаратын, телемеханика деректерін және ӨТК барлық деңгейлеріндегі оқиғалар журналдарын сақтауды қамтамасыз етеді:
·         МИП-тың энергияға тәуелсіз жадында;
·         қосалқы станциясының энергияға тәуелсіз жадында;
·         «ЛУЧ» ӨТК жоғарғы деңгейдегі басқару серверінің ДБ-да.
Параметрлер мен оқиғалардың тіркелген мәндерінің уақыт белгілері кемінде 1 мс рұқсатымен беріледі.
«ЛУЧ» БТК аналогтық параметрлердің мәндерін жазуды қамтамасыз етеді:
·         реттелетін цикл ұзақтығы бар циклдік (1-ден 3600 с-қа дейінгі қадаммен);
·         параметр мәні берілген шамаға өзгерген кезде;
·         параметр сапасының атрибуты өзгерген кезде.
параметрлердің мәндерін жазу параметр мәні өзгерген кезде және сапа атрибуты өзгерген кезде «ЛУЧ» БТК құралдарымен қамтамасыз етіледі.
«ЛУЧ» БТК ақпаратты бастапқы түрінде кемінде үш ай сақтау тереңдігін қамтамасыз етеді. Үш ай өткеннен кейін жинақталған ақпаратты кейіннен кемінде бір жыл тереңдікке сақтай отырып, қосымша өңдеуге (мәндерді орташаландыру және т. б.) жол беріледі.

Уақытты синхронизациялау функциясы

Жүйелік уақытты және БТК барлық құрылғыларын халықаралық үйлестірілген уақытпен (UTC)синхрондау үшін дәл уақыт сигналдарын қабылдауды қамтамасыз етеді:
·         жоғары тұрған басқару деңгейінен МЭК 60870-5-101 және/немесе МЭК 60870-5-104 хаттамалары бойынша (уақытты автоматты түрде түзету рәсіміне МЕМСТ Р МЭК 870-5-5 талаптарына сәйкес);
·         жоғары деңгейдегі басқарудан SNTP/NTP хаттамасы (жеке NTP уақыт сервері) бойынша;
·         нақты уақыт көзінен NMEA хаттамасы бойынша (ГЛОНАСС спутниктерінен дәл уақыт сигналдарын қабылдағыш, (МИР РЧ-02 радиосағаттары).

Кешеннің жұмыс істеуін бақылау

«ЛУЧ» БТК-не кіретін құрылғылардан және энергия объектінің оқшауланған жүйелерінен (РЗА, АСУТП жүйелері және т.б.) параметрлер мәндерін жинау арқылы функциялардың орындалуын бақылауды қамтамасыз етеді.
Штаттан тыс жағдайлар туындаған кезде «ЛУЧ» БТК пайдаланушысына АЖО-да «ЛУЧ» БТК-нің жұмыс істеуінің бұзылу уақыты, орны, түрі және себептері және оның жекелеген компоненттері көрсетілген хабарламалар шығарылады.

Ақпаратты қорғау функциясы


«ЛУЧ» БТК авариялар, өңдеу және сақтау кезінде мынадай мүмкіндіктерді пайдалану есебінен ақпараттың сақталуын қамтамасыз етеді:
·         энергия объектілері деңгейінде техникалық құралдарды қоректендіруді резервтеу;
·         деректерді жинау мен басқарудың жоғарғы деңгейіндегі техникалық құралдарды (сервер мен АЖО) және байланыс аппаратурасын қоректендіруді резервтеу;
·         қосалқы станция контроллерін резервтеу;
·         серверлерді резервтеу;
·         ДБ резервтік көшірмелерін жасау;
·         ақпаратқа қол жеткізуді ұйымдастыру және аппараттық деңгейде рұқсатсыз қол жеткізуді бақылау кезінде авторизациялау құралдарын қолдану.

background